« ΟΜΟΛΟΓΙΑ ΕΝΟΧΗΣ »

Της Ιωάννας Θεοδώρου

Με αφορμή το παρακάτω ποίημα του Στέλιου Γεράνη ( ποιητή της μεταπολεμικής γενιάς)…

« Χωρίς να υπάρχει στα χαρτιά μια καταδίκη εις θάνατον
περιπλανώμαι σαν φυγόδικος από την πρώτη μου στιγμή.
Όλοι μου λεν πως είμαι αθώος,
γιατί σπανίως εννοούν τα πάμπολλά μου εγκλήματα.

Πως είμαι δήμιος, ασφαλώς, δεν το πιστεύουν.
Μα εγώ φοβάμαι. Γιατί καλώς γνωρίζω
πόσες ωραίες μου πράξεις καρατόμησα,
πόσες φορές κλάδεψα τους βλαστούς μου,
πόσες φορές συναντήθηκα με τον άλλο μου δαίμονα
κι έστριψα στη μικρή σκοτεινή πάροδο.
Όλοι μου λεν πως είμαι αθώος,
γιατί δε βλέπουν τα κρεμασμένα στους τοίχους ομοιώματα.
Τα συνετά και δίκαια έργα μου δε βλέπουν,
έτσι καθώς περνούν σκυφτά τις πύλες των φερέτρων μου.
Όταν χτυπάει ο άνεμος την πόρτα μου, τρομάζω.
Τώρα – λέω – έρχονται να με συλλάβουν.
Έρχονται να με υποχρεώσουν και πάλι ν’ αρνηθώ, να πω:
Ουκ οίδα τον άνθρωπο. Αυτόν που εντός μου κατοικεί δεν τον γνωρίζω.
Όλοι μου λεν πως είμαι αθώος
και πως μπορώ ησύχως ν’ αναπαύομαι,
να περπατώ ανενόχλητος στους δρόμους,
για τους κοινούς κακούργους με απέχθεια να μιλώ
και ν’ αποσύρομαι χωρίς την εντροπή του ενόχου.
Μα εγώ δεν αναπαύομαι. Τις νύχτες με κυκλώνουν οι σκιές.
Άγρια φαντάσματα καραδοκούν πίσω από τις πόρτες μου.
Και δε μπορώ να είμαι ο διαυγής, ο καθαρός κι αμόλυντος δεν είμαι,
κι ας μην υπάρχει στα χαρτιά μια καταδίκη θάνατον».

Το ποίημα αναφέρεται στη συναίσθηση της ενοχής όχι για όσα πράχθηκαν,αλλά για όσα έπρεπε να γίνουν και δεν έγιναν, για όσα μπορούσαν να είναι αληθινά και υπέροχα, αλλά εξαιτίας μας δεν είναι.Στις κρίσιμες στιγμές οι νόμοι αφήνουν τον άνθρωπο μόνο κι αβοήθητο. Το μοναδικό φως προέρχεται πλέον απ’ τη συνείδηση του καθενός. Και η ηθική συνείδηση επιτάσσει: «να κάνεις πάντα το καλύτερο!». Ο Καζαντζάκης είναι κατηγορηματικός: « Χρέος έχεις και μπορείς στο δικό σου τομέα να γίνεις ήρωας». Δηλαδή, χρέος σημαίνει θυσία, απαιτεί να γίνουμε ικανοί να θυσιαστούμε, όταν η αξιοπρέπεια εξευτελίζεται, όταν το δίκαιο ποδοπατείται, όταν η αλήθεια συσκοτίζεται, όταν η ελευθερία φιμώνεται, όταν ο άνθρωπος και τα ιδανικά του προδίδονται, όταν η ανθρωπότητα κινδυνεύει.

Το γεγονός ότι η πατρίδα μας υφίσταται ένα διεθνή εξευτελισμό είναι, γιατί η έννοια του χρέους και της ευθύνης αντικαταστάθηκε από τη διεκδίκηση μόνο των δικαιωμάτων μας. Θα πρέπει,όμως, να νιώσουμε κάποτε ενοχή για την ψυχή μας ,που δέρνεται από το άγχος και μετεωρείται ανάμεσα στην απόκτηση και την απόλαυση, ενοχή για μια κοινωνία βιολογικά υπαρκτή, πνευματικά φθίνουσα και ηθικά τραγική, την οποία φροντίσαμε να κληροδοτήσουμε στη νέα γενιά χωρίς ίχνος συνειδησιακών τύψεων, μια κοινωνία που ανέχεται ανήθικους και συντρίβει ηθικούς.

Είμαστε υπεύθυνοι, γιατί πιστέψαμε στα ψεύτικα οράματα λαοφιλών πολιτικών, γίναμε πειθήνια όργανά τους, χάσαμε τη λαϊκότητα, τον αυθορμητισμό, το φιλότιμο και την ευγένεια που χαρακτήριζε το λαό μας, υιοθετήσαμε τρόπους ζωής ξένους προς τον πολιτισμό μας ,στο όνομα του νεοπλουτισμού, απογαλακτιστήκαμε απ’ τις πλούσιες πηγές της παράδοσής μας, υπνωτιστήκαμε απ’ τις “ σειρήνες” του καταναλωτισμού και γίναμε ατομιστές και ωχαδελφιστές. ”Νίπτουμε τα χέρια μας” για οτιδήποτε συμβαίνει. Ένοχος δεν υπάρχει. Συνηθίσαμε να καταλογίζουμε ευθύνες στο “ σύστημα”, φταίει η πολιτεία, οι πολιτικοί, το ένα, το άλλο, οτιδήποτε εκτός από μας, κι έτσι « ησύχως αναπαυόμαστε μέσα στη δυστυχία μας» και υπογράψαμε την «καταδίκη μας» ως έθνος.Πουθενά συνέπεια, πουθενά ευσυνειδησία και ευαισθησία, πουθενά αντίσταση στην παραμέληση και υποβάθμιση της παιδείας και της ιστορίας μας, στην κακοποίηση της γλώσσας μας, στην έλλειψη αξιοκρατίας, πουθενά αντίσταση προς οτιδήποτε ή οποιονδήποτε πλήττει το δικαίωμά μας να ονειρευόμαστε.

Μένει μόνο να βρούμε το ψυχικό σθένος, εμείς οι μεγαλύτεροι και δήθεν πιο έμπειροι, πολιτικοί, γονείς, δάσκαλοι, να ομολογήσουμε την ενοχή μας στη νέα γενιά για το σαθρό πολιτισμό στον οποίο θα αναγκαστούν να ζήσουν.Παράλληλα,όμως,αν πιστεύουμε ακόμα πως υπάρχει ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο, ας προσπαθήσουμε να εμφυσήσουμε στα παιδιά μας την αξία του χρέους και της ευθύνης για την κοινωνική ευδαιμονία, διαμορφώνοντας ένα νέο ήθος πολιτών ικανών να υπερασπίζονται πατρίδα,ελευθερία, δημοκρατία.

Άλλωστε, « ένας βώλος λάσπη είναι η ανθρωπότητα, τέτοιος βώλος λάσπη είναι ο καθένας μας. Ποιο είναι το χρέος μας; Να μαχόμαστε ν’ ανθίσει ένα μικρό λουλούδι πάνω στο λίπασμα τούτο της σάρκας και του νου μας !» (Καζαντζάκης).