Στο φως το ανάκτορο της Θήβας

http://www.tovima.gr/culture/article/?aid=460558#.T8xWs6nD-Ec.facebook

από Μαρία Θέρμου http://www.tovima.gr

Οι πρώτες συστηματικές ανασκαφές που θα αρχίσουν τον Ιούνιο στην πόλη φιλοδοξούν να δώσουν απαντήσεις για τον ηγεμονικό ρόλο της κατά τη Μυκηναϊκή Εποχή.

 

 Αεροφωτογραφία της Θήβας σήμερα, με φωτισμένα τα σημεία της επικείμενης ανασκαφικής έρευνας

 

Ανώτεροι αξιωματούχοι, λειτουργοί, ιερατείο, στρατιώτες και ναύτες, τεχνίτες όλων των ειδικοτήτων, αγροτοκτηνοτρόφοι και προσωπικό - άνδρες και γυναίκες - για την υποστήριξη και τη λειτουργία του πολιτικού και οικονομικού συστήματος. Περί τις 8.000 - 10.000 άτομα βρίσκονταν στην υπηρεσία του ανακτόρου της Θήβας κατά τη Μυκηναϊκή Εποχή, στη μεγάλη ακμή της, τον 14ο και 13ο αιώνα π.Χ.

Με επικράτεια που απλωνόταν στο μέγιστο μέρος της Βοιωτίας και με επιρροή που ενδεχομένως εκτεινόταν και πέραν αυτής, η μυκηναϊκή Θήβα με την τεράστια οχυρωμένη ακρόπολη - τη μεγαλύτερη όλων - ήταν ο αδιαμφισβήτητος κυρίαρχος της Κεντρικής Ελλάδας, με ενδείξεις μάλιστα ότι κατείχε και σημαίνουσα θέση μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων της εποχής: Χετταίους, Αιγύπτιους, Ασσύριους, Συροπαλαιστίνιους.

Αν όμως ο Σλήμαν ανέσκαψε τις Μυκήνες τον 19ο αιώνα, στη Θήβα, εκτός από τον εντοπισμό του ανακτορικού συγκροτήματος της Καδμείας το 1921, μόλις στη δεκαετία του 1960 ήρθαν στο φως, στο κέντρο της σύγχρονης πόλης, ευρήματα που πιστοποιούν τον ηγεμονικό ρόλο της στην περιοχή. Εξωτικά και πολυτελή αντικείμενα εισαγωγής αλλά, το κυριότερο, πινακίδες της Γραμμικής Β γραφής με κείμενα που αποδεικνύουν σφριγηλή διοίκηση, παραγόμενα προϊόντα, διακίνηση εμπορευμάτων.

Περί τις 300 πινακίδες και 60 ενεπίγραφα σφραγίσματα έχουν βρεθεί ως σήμερα σε διάφορα σημεία της ακρόπολης, όχι όμως και το κεντρικό αρχείο του ανακτόρου. Επιπλέον «η Καδμεία δεν φαίνεται να είναι ούτε το μοναδικό ούτε το πιο σημαντικό κτιριακό συγκρότημα», όπως λέει ο δρ Βασίλης Αραβαντινός, με αρχαιολογική θητεία 30 χρόνων στη Θήβα ως έφορος Αρχαιοτήτων και ειδικός στη μελέτη των πινακίδων Γραμμικής Β γραφής.

Αινίγματα που ζητούν λύση και απαντήσεις που βρίσκονται κάτω από τα πόδια των σύγχρονων Θηβαίων, καθώς η πόλη χτιζόταν ξανά και ξανά πάνω στην παλαιότερη για χιλιετίες. Με τη μυκηναϊκή ακρόπολη όμως κατειλημμένη από τον σημερινό οικισμό και τα υπολείμματα του ανακτορικού συγκροτήματος να αποκαλύπτονται αποσπασματικά εδώ κι εκεί κάτω από τους δρόμους και τα σπίτια, τι πιθανότητες υπάρχουν για νέα ευρήματα;

Οι νέες ανασκαφές, οι πρώτες συστηματικές, που αρχίζουν τον Ιούνιο στη Θήβα από τον κ. Αραβαντινό υπό την αιγίδα της Αρχαιολογικής Εταιρείας, φιλοδοξούν να δώσουν την απάντηση. Γιατί στο κέντρο της πόλης, σε απαλλοτριωμένο οικόπεδο της οδού Αντιγόνης, ο αρχαιολόγος πιστεύει ότι μπορεί να εντοπισθεί το αρχείο του ανακτόρου. Ακριβώς απέναντι άλλωστε έχει βρεθεί το λεγόμενο «Δωμάτιο των Πίθων» του ανακτόρου, όπου το 2005 αποκαλύφθηκε μεγάλη σελιδόσχημη πινακίδα με συγκεντρωτικές καταγραφές δερμάτων. Εύρημα που προδιαθέτει για πολύ περισσότερες, του ίδιου μεγέθους, ενδεχομένως μάλιστα ανακεφαλαιωτικές ενός κεντρικού αρχείου.

«Η Θήβα υπόσχεται περισσότερες πινακίδες Γραμμικής Β γραφής απ' οποιαδήποτε άλλη θέση στην Ελλάδα» διαβεβαιώνει ο κ. Αραβαντινός. Οσο για το ανάκτορο, «ενδέχεται να μην έχει ακόμη αποκαλυφθεί επαρκώς και να εντοπισθεί κάτω από τις παχιές επιχώσεις όπου ίσως υποκρύπτονται τα κύρια διαμερίσματα του θηβαϊκού ανακτορικού συγκροτήματος, που καταστράφηκε αιφνιδίως και εν πλήρει λειτουργία και ακμή, λίγο πριν ή λίγο μετά το 1200 π.Χ.» προσθέτει ο αρχαιολόγος. Το βέβαιον είναι ότι, παρά τα ως σήμερα εντυπωσιακά ευρήματα, οι μεγάλες ανακαλύψεις που ενδεχομένως θα ρίξουν φως στην πραγματική θέση της Θήβας στον μυκηναϊκό κόσμο δεν έχουν ακόμη πραγματοποιηθεί.

Ο θάλαμος-θησαυροφυλάκιο

Ρόλο αντίστοιχο των σημερινών θησαυροφυλακίων, πρατηρίων ή ακόμη και αποθηκών είχαν, παράλληλα με τη διοίκηση, τα κεντρικά ανακτορικά κτίρια της Μυκηναϊκής Εποχής. Πολύτιμα χρυσά κοσμήματα, ημιπολύτιμοι λίθοι lapis lazuli, ανατολικής προέλευσης σφραγιδοκύλινδροι, οι ντόπιες σφραγίδες του «θησαυροφυλακίου», αλλά και σκεύη, σταθμά βάρους, ξύλινα έπιπλα, εξαρτήματα αρμάτων, ιπποσκευές, στρατιωτικές εξαρτύσεις, όπλα, παιχνίδια διάφορα πολύτιμα αντικείμενα, ακόμη και ακατέργαστα υλικά φυλάσσονταν σε αυτόν τον - κατά τον Ομηρο - «θάλαμον».

Ως ένα πολυδύναμο εργαστήριο όπου όλοι οι τομείς των καινοτόμων τεχνολογιών και ιδεολογιών αναπτύσσονταν αδιαλείπτως επί 200 χρόνια χαρακτηρίζει την ανακτορική Θήβα ο κ. Αραβαντινός, επισημαίνοντας όμως παράλληλα τις ιδιαιτερότητες της εποχής: «Η μυκηναϊκή ανακτορική στην πιο απέριττη και σφαιρική εκδοχή της παρουσιάζεται με αντιθέσεις και συνθέσεις, με επιτεύγματα και καινοτομίες στον υλικό και πνευματικό πολιτισμό, με εξωστρέφεια και κοσμοπολίτικη όψη και συνάμα με συγκεντρωτική και μονολιθική υφή, ιδεολογία και κοινωνικοπολιτική οργάνωση». Παράλληλα θεωρεί προβληματική την ερμηνεία που δίδεται ως σήμερα για την πολιτική υπόσταση και τη γεωγραφική έκταση, τόσο του «κράτους» των Θηβών όσο και των λοιπών κέντρων του ελλαδικού χώρου και της Κρήτης, όπως επίσης και για τις σχέσεις, τις ισορροπίες και τη μεταξύ τους ιεράρχηση. «Σε όλες ανεξαιρέτως τις περιοχές του Αιγαίου επεκράτησε τότε, όσο ποτέ άλλοτε, μια "κοινή" στάση και έκφραση στην τέχνη, στη γραφή και στις λοιπές εκφάνσεις του πολιτισμού» σημειώνει.

«Την εξουσία κατείχαν και ασκούσαν ηγετικές ομάδες με πυραμιδοειδή οργάνωση που είχε τον άνακτα επικεφαλής, ενώ στους λοιπούς εξ αίματος αγχιστείας και καταγωγής νομείς των αξιωμάτων είχαν ανατεθεί διοικητικά και άλλα καθήκοντα στο κέντρο ή στην περιφέρεια. Η οικονομία όμως ήταν συγκεντρωτική και ελεγχόμενη από την κεντρική γραφειοκρατία κατά τα πρότυπα των συγχρόνων τους ανατολικών πολιτικών συστημάτων».

Μύθοι και πραγματικότητα

Υπήρξε στ' αλήθεια ο Κάδμος; Και αν όχι, σε ποιον ανήκε το ανάκτορο της Θήβας; Καταστράφηκε όντως από τους «Επιγόνους»; Σε κάθε περίπτωση οι αναφορές και οι αποδόσεις μνημείων σε μυθικά πρόσωπα από τους κατά πολύ μεταγενέστερους περιηγητές, όπως ο Παυσανίας ή και ο Στράβων, ήταν συνήθης σε όλη την Ελλάδα. Σήμερα όμως, όπως επισημαίνει ο κ. Αραβαντινός, δεν δικαιολογείται η οποιαδήποτε ιστορική συσχέτισή τους με μυθικούς ήρωες και ηγέτες.

Μπορεί λοιπόν, σύμφωνα με τον μύθο, ο ήρωας Κάδμος να ίδρυσε την πόλη κατά την αναζήτηση της αδελφής του Ευρώπης, αυτό όμως δεν ήταν διόλου αρκετό ώστε να ονομαστεί «Οικία του Κάδμου» το τμήμα του σημαντικού μυκηναϊκού κτιρίου αμέσως μόλις αποκαλύφθηκε στη σύγχρονη εποχή. Επιπλέον, οι τάφοι του Αμφίονα, των Παίδων του Οιδίποδα και του Ηρακλέους, του Εκτορα, του Καάνθου των Σπαρτών και πλήθους άλλων, ασχέτως του τι έδειχναν οι κατά καιρούς θηβαίοι οδηγοί στον Παυσανία όταν επισκέφθηκε την περιοχή, είναι απλώς φανταστικοί.

«Πρόκειται για μύθους ή παραδοχές ιστορικοφανούς χαρακτήρα, όπως για παράδειγμα η δήθεν προ του Τρωικού Πολέμου, πολιορκία και καταστροφή των Θηβών από τους Επιγόνους, που καλούμαστε να διαχωρίζουμε από τα ιστορικά γεγονότα και απ' όσα αποδεικνύονται επιστημονικά» λέει ο κ. Αραβαντινός.

Τέτοιες μυθικές αναφορές για τη Θήβα είναι πολλές. Οπως εκείνες στα μυκηναϊκά κείμενα των Θηβών γυναικών από τη Μίλητο και των εθνικών ονομάτων Τρώας/Τρωός και Σμινθεύς. Επίσης η ομηρική πρωτοκαθεδρία της Βοιωτίας στον Νεών Κατάλογο και η χρήση του λιμανιού της Αυλίδας στη θρυλούμενη εκστρατεία στην Τροία. Η δήθεν ομηρική απουσία των Θηβών από την εκστρατεία σε συνδυασμό με τον μύθο των Επτά και των Επιγόνων. Και ακόμη οι αμφίβολες νύξεις των αρχείων της Χαττούσας, πρωτεύουσας των Χετταίων, που μιλούν για τη χώρα Αχχιγιάβα (των Αχαιών δηλαδή) και κάποιοι θεωρούν ότι μπορεί να είναι η Θήβα.

«Οι μυκηναίοι άνακτες δεν ταυτίζονται ούτε από χρονική ούτε από πολιτική και κοινωνική άποψη με τους γνωστούς μας ήρωες-ηγέτες των ομηρικών επών. Απλώς έχουν το ίδιο με εκείνους γεωγραφικό, φυλετικό και γλωσσικό υπόβαθρο» δηλώνει κατηγορηματικά ο κ. Αραβαντινός. Οσο για την ξαφνική κατάρρευση των μυκηναϊκών «κρατών», «οι αιτίες θα πρέπει να αναζητηθούν τόσο στις εγγενείς αδυναμίες τους όσο και στις συναφείς, ραγδαίες ανακατατάξεις στην ευρύτερη Ανατολική Μεσόγειο».

Οι πινακίδες αποκαλύπτουν τον πολιτισμό
Η αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β γραφής στις αρχές της δεκαετίας του 1950 από τον άγγλο αρχιτέκτονα Μάικλ Βέντρις, ο οποίος απέδειξε ότι διαβάζεται στην ελληνική γλώσσα, άνοιξε κυριολεκτικά νέους δρόμους στην κατανόηση του μυκηναϊκού πολιτισμού. Οι πήλινες πινακίδες που είχαν έρθει στο φως από τις ανασκαφές στην Κνωσό, στην Πύλο κατέστη δυνατόν να αναγνωσθούν οδηγώντας τους αρχαιολόγους κατ' ευθείαν στα μυκηναϊκά ανάκτορα και στη λειτουργία τους. Κομμάτια πηλού πάνω στα οποία χαράσσονταν σύντομα κείμενα οικονομικού περιεχομένου ήταν αυτές οι πινακίδες, οι οποίες διασώθηκαν ως σήμερα χάρη στο ψήσιμό τους από την πυρκαγιά που κατέκαψε τα μυκηναϊκά ανάκτορα περί το 1200 π.Χ.

Ειδικά οι ομάδες των θηβαϊκών πινακίδων και σφραγισμάτων με επιγραφές στη Γραμμική Β προσφέρουν πλήθος ενδείξεων για το πανόραμα των δραστηριοτήτων του ανακτορικού, διοικητικού και γραφειοκρατικού μηχανισμού, που χρησιμοποιούσε μεγάλο αριθμό άριστα εκπαιδευμένων αξιωματούχων-γραφέων για την καθημερινή λειτουργία του. Η κίνηση των εμπορευμάτων και η δράση της ανακτορικής γραφειοκρατίας τεκμηριώνονται έτσι σε όλα τα διοικητικά επίπεδα.

Σε μία από τις πινακίδες καταγράφεται η διανομή σιτηρών για σπορά και βρώσιμων ελιών από το ανάκτορο προς διάφορες θέσεις και σε άλλη η αποστολή κρασιού, πάλι από το ανάκτορο. Αλλού καταγράφονται άνδρες κατ' άτομο ή ομάδες, σε μια άλλη αναφέρονται δεκατρία υφαντά, ενώ μια άλλη μιλάει για την αποστολή μαλλιού από το ανάκτορο σε δύο υφάντρες από τις οποίες η μία βρισκόταν στην Αμάρυνθο.

Ευκαιριακές και μόνον όμως είναι οι αναφορές των κειμένων σε τοποθεσίες, λατρευτικά δρώμενα, κοσμικές τελετές και σε προσφορές προϊόντων. Αντιθέτως, με μια μεγάλη ομάδα εμπορικών αμφορέων που φέρουν επιζωγραφισμένες επιγραφές στη Γραμμική Β βεβαιώνουν τις μαζικές εισαγωγές ελαιόλαδου στη Βοιωτία από τη Δυτική Κρήτη.