Του Γιάννη Αν. ΛΟΥΚΑ
Προλεγόμενα
Η απόδοση των «Εγκωμίων του Επιταφίου Θρήνου» είναι μια κορυφαία στιγμή των ακολουθιών της Μεγάλης Εβδομάδας, που σηματοδοτεί κάθε χρόνο τόσο την εκκλησιαστική όσο και την προσωπική ζωή των πιστών (και όχι μόνο). Θα τολμούσα να πω ότι τα Εγκώμια χαρακτηρίζουν και διεισδύουν “εις σύμπασαν” την ελληνική ζωή, όπου πόλη, όπου χωριό, όπου νησί, όπου άνθρωποι, όπου φύση, όπου Άνοιξη…Ξυπνούν παιδικές αναμνήσεις, μας σμίγουν νοερά με αγαπημένα χαμένα πρόσωπα, μας συγκινούν, μας ευφραίνουν.
Αποτελούν κορυφαία επιτεύγματα ποίησης, εκκλησιαστικής μουσικής αλλά και μυστικής ανατολικής ορθόδοξης θεολογίας. Είναι μεγάλη τιμή για τη γλώσσα μας να έχει δανείσει τους ανεξάντλητους λεκτικούς θησαυρούς της, για να διατυπωθεί ο θρήνος αλλά και η ελπίδα του “πεπτωκότος” ανθρώπου μπροστά στο ανεξήγητο μυστήριο του θανάτου και μάλιστα του ίδιου του Θεού. Ο Επιτάφιος έχει διαδεχθεί το Σταυρό και προμηνύει την Ανάσταση του Θεανθρώπου.
Προλεγόμενα
Η απόδοση των «Εγκωμίων του Επιταφίου Θρήνου» είναι μια κορυφαία στιγμή των ακολουθιών της Μεγάλης Εβδομάδας, που σηματοδοτεί κάθε χρόνο τόσο την εκκλησιαστική όσο και την προσωπική ζωή των πιστών (και όχι μόνο). Θα τολμούσα να πω ότι τα Εγκώμια χαρακτηρίζουν και διεισδύουν “εις σύμπασαν” την ελληνική ζωή, όπου πόλη, όπου χωριό, όπου νησί, όπου άνθρωποι, όπου φύση, όπου Άνοιξη…Ξυπνούν παιδικές αναμνήσεις, μας σμίγουν νοερά με αγαπημένα χαμένα πρόσωπα, μας συγκινούν, μας ευφραίνουν.
Αποτελούν κορυφαία επιτεύγματα ποίησης, εκκλησιαστικής μουσικής αλλά και μυστικής ανατολικής ορθόδοξης θεολογίας. Είναι μεγάλη τιμή για τη γλώσσα μας να έχει δανείσει τους ανεξάντλητους λεκτικούς θησαυρούς της, για να διατυπωθεί ο θρήνος αλλά και η ελπίδα του “πεπτωκότος” ανθρώπου μπροστά στο ανεξήγητο μυστήριο του θανάτου και μάλιστα του ίδιου του Θεού. Ο Επιτάφιος έχει διαδεχθεί το Σταυρό και προμηνύει την Ανάσταση του Θεανθρώπου.
Δομή
Τα Εγκώμια είναι μικρά τροπάρια, που διακρίνονται σε τρεις Στάσεις.
-Στάση Πρώτη : Η ΖΩΗ ΕΝ ΤΑΦΩ
-Στάση Δεύτερη: ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ
-Στάση Τρίτη: ΑΙ ΓΕΝΕΑΙ ΠΑΣΑΙ
Αποδίδονται εναλλάξ από τους χορούς των δύο Ψαλτηριών (που εκείνη την ημέρα είναι πολυάνθρωπα), ενώ ο Ιερέας στέκεται μπροστά στον Επιτάφιο και θυμιάζει. Δυστυχώς για λόγους χρονικής διάρκειας ψάλλεται μόνο ένα μικρό μέρος των Εγκωμίων και αυτό για μένα είναι ένα μεγάλο θέμα, καθώς σε άλλες περιπτώσεις ξοδεύεται πολύ περισσότερος χρόνος για να ακούσουμε κηρύγματα ανούσια, ξύλινα και αθεολόγητα…
Τα Εγκώμια είναι μικρά τροπάρια, που διακρίνονται σε τρεις Στάσεις.
-Στάση Πρώτη : Η ΖΩΗ ΕΝ ΤΑΦΩ
-Στάση Δεύτερη: ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ
-Στάση Τρίτη: ΑΙ ΓΕΝΕΑΙ ΠΑΣΑΙ
Αποδίδονται εναλλάξ από τους χορούς των δύο Ψαλτηριών (που εκείνη την ημέρα είναι πολυάνθρωπα), ενώ ο Ιερέας στέκεται μπροστά στον Επιτάφιο και θυμιάζει. Δυστυχώς για λόγους χρονικής διάρκειας ψάλλεται μόνο ένα μικρό μέρος των Εγκωμίων και αυτό για μένα είναι ένα μεγάλο θέμα, καθώς σε άλλες περιπτώσεις ξοδεύεται πολύ περισσότερος χρόνος για να ακούσουμε κηρύγματα ανούσια, ξύλινα και αθεολόγητα…
Όλοι οι άνθρωποι ξέρουν να ψέλνουν τα Εγκώμια και όλοι τα σιγοψιθυρίζουν, όταν τα ακούνε. Αλλά και όλοι τα καταλαβαίνουν και ερμηνεύουν το νόημά τους, ανεξάρτητα από μόρφωση, επάγγελμα, κοινωνική θέση, πεποιθήσεις και τελικά όλους τους αγγίζουν βαθιά, ακόμα και εκείνους που δεν θέλουν να το παραδεχθούν.
Μάλιστα η Ελληνική Λογοτεχνία έχει δανεισθεί και χρησιμοποιήσει την αρχή των Τριών Στάσεων των Εγκωμίων, ως τίτλους γνωστών, σημαντικών και καταξιωμένων έργων:
«Η ΖΩΗ ΕΝ ΤΑΦΩ» του Στρατή Μυριβήλη (1924)
« ΤΟ ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ» του Οδυσσέα Ελύτη (1959)
«ΑΙ ΓΕΝΕΑΙ ΠΑΣΑΙ» του Ανδρέα Εμπειρίκου (1974)
«Η ΖΩΗ ΕΝ ΤΑΦΩ» του Στρατή Μυριβήλη (1924)
« ΤΟ ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ» του Οδυσσέα Ελύτη (1959)
«ΑΙ ΓΕΝΕΑΙ ΠΑΣΑΙ» του Ανδρέα Εμπειρίκου (1974)
Ένα Εγκώμιο
«Ώσπερ πελεκάν
τετρωμένος την πλευράν Σου, Λόγε,
Σους θανόντας παίδας εζώωσας,
Επιστάξας ζωτικούς αυτοίς κρουνούς».
(Εγκώμια, Στάσις Β, Ήχος πλ. α΄)
τετρωμένος την πλευράν Σου, Λόγε,
Σους θανόντας παίδας εζώωσας,
Επιστάξας ζωτικούς αυτοίς κρουνούς».
(Εγκώμια, Στάσις Β, Ήχος πλ. α΄)
Όταν τους μικρούς πελεκάνους τους τσιμπήσει φίδι, τότε ο πατέρας πελεκάνος από ευσπλαχνία αυτοτραυματίζεται, χύνει το αίμα του και τα μικρά του που κοινωνούν από αυτό το αίμα, σώζονται από το θάνατο.
Έτσι λοιπόν, ο σοφός και φωτισμένος υμνογράφος απευθύνεται σε δεύτερο πρόσωπο στο Χριστό και τον παρομοιάζει με σπλαχνικό Πατέρα, που θυσιάζεται με το Σταυρικό του Θάνατο για να σώσει το γένος των ανθρώπων, παρέχοντας ζωτικούς κρουνούς μέσω της Θείας Ευχαριστίας.
Από αυτό το Εγκώμιο έχει πάρει το όνομά του ο Σύλλογος Εθελοντών Αιμοδοτών Ιτέας « ο Πελεκάνος».
Έτσι λοιπόν, ο σοφός και φωτισμένος υμνογράφος απευθύνεται σε δεύτερο πρόσωπο στο Χριστό και τον παρομοιάζει με σπλαχνικό Πατέρα, που θυσιάζεται με το Σταυρικό του Θάνατο για να σώσει το γένος των ανθρώπων, παρέχοντας ζωτικούς κρουνούς μέσω της Θείας Ευχαριστίας.
Από αυτό το Εγκώμιο έχει πάρει το όνομά του ο Σύλλογος Εθελοντών Αιμοδοτών Ιτέας « ο Πελεκάνος».
Άλλες εικόνες από τη φύση
Απορεί και φύσις / Ώσπερ σίτου κόκκος / Ώσπερ ήλιος / Ως ηλίου δίσκον / Ο ζωής ταμίας / Η αμνάς τον άρνα / Ως πέτρα / Ως εκ κρήνης / Κόκκος διφυής / Λίθος λαξευτός / Ζωήρρυτε άμπελε / Ήλιε της δόξης / Η δάμαλις των μόσχον / Ω γλυκύ μου έαρ.
Απορεί και φύσις / Ώσπερ σίτου κόκκος / Ώσπερ ήλιος / Ως ηλίου δίσκον / Ο ζωής ταμίας / Η αμνάς τον άρνα / Ως πέτρα / Ως εκ κρήνης / Κόκκος διφυής / Λίθος λαξευτός / Ζωήρρυτε άμπελε / Ήλιε της δόξης / Η δάμαλις των μόσχον / Ω γλυκύ μου έαρ.
Απαράμιλλα εκφραστικά σχήματα
Ο ωραίος κάλλει / Ο την φύσιν ωραΐσας του παντός / Ιησού γλυκύ μοι και σωτήριον φως / ω θαυμάτων ξένων, ω πραγμάτων καινών / γη φωσφόρος /ω χαράς εκείνης, ω πολλής ηδονής / οίμοι φως του κόσμου, οίμοι φως το εμόν / ω θεέ και Λόγε, ω χαρά η εμή / έφριξεν η γη / ο φωσφόρος της δικαιοσύνης / όμμα το γλυκύ / ήλιε δικαιοσύνης / κοσμήτορα πάντων / ω φως των οφθαλμών μου / έραναν τον τάφον (τότε οι μικρές ασπροφορεμένες μυροφόρες ραίνουν τον Επιτάφιο).
Ο ωραίος κάλλει / Ο την φύσιν ωραΐσας του παντός / Ιησού γλυκύ μοι και σωτήριον φως / ω θαυμάτων ξένων, ω πραγμάτων καινών / γη φωσφόρος /ω χαράς εκείνης, ω πολλής ηδονής / οίμοι φως του κόσμου, οίμοι φως το εμόν / ω θεέ και Λόγε, ω χαρά η εμή / έφριξεν η γη / ο φωσφόρος της δικαιοσύνης / όμμα το γλυκύ / ήλιε δικαιοσύνης / κοσμήτορα πάντων / ω φως των οφθαλμών μου / έραναν τον τάφον (τότε οι μικρές ασπροφορεμένες μυροφόρες ραίνουν τον Επιτάφιο).
Η Περιφορά των Επιταφίων κάποτε
Πολλοί θα θυμάσθε στα παλιότερα χρόνια να δημιουργούνται χορωδίες από ανθρώπους κάθε ηλικίας ( με πλειοψηφούσα τη νεολαία), που προηγούνταν των Επιταφίων κατά την περιφορά και έψαλλαν μεγαλόφωνα τα Εγκώμια. Μάλιστα κάθε χρόνο υπήρχε και σχετικός συναγωνισμός (και όχι ανταγωνισμός) ανάμεσα στους Αγιωργίτες και τους Παναγίτες όχι μόνο για το στολισμό του Επιταφίου αλλά και για τη Χορωδία (την ποιότητα και την έντασή της). Βέβαια σήμερα κυριαρχεί η ωραία μουσική της Φιλαρμονικής μας, αλλά και τα ακούσματα εκείνης της εποχής με τη μεγάλη συμμετοχή είναι βαθιά χαραγμένα στη μνήμη μας και στις ψυχές μας. Ειδικά την ώρα που έσμιγαν «τα Επιτάφια», όπως επιμένουν να τα αποκαλούν οι παλιότεροι, στο Γυμνάσιο, υπήρχε μια ηχητική πανδαισία.
Πολλοί θα θυμάσθε στα παλιότερα χρόνια να δημιουργούνται χορωδίες από ανθρώπους κάθε ηλικίας ( με πλειοψηφούσα τη νεολαία), που προηγούνταν των Επιταφίων κατά την περιφορά και έψαλλαν μεγαλόφωνα τα Εγκώμια. Μάλιστα κάθε χρόνο υπήρχε και σχετικός συναγωνισμός (και όχι ανταγωνισμός) ανάμεσα στους Αγιωργίτες και τους Παναγίτες όχι μόνο για το στολισμό του Επιταφίου αλλά και για τη Χορωδία (την ποιότητα και την έντασή της). Βέβαια σήμερα κυριαρχεί η ωραία μουσική της Φιλαρμονικής μας, αλλά και τα ακούσματα εκείνης της εποχής με τη μεγάλη συμμετοχή είναι βαθιά χαραγμένα στη μνήμη μας και στις ψυχές μας. Ειδικά την ώρα που έσμιγαν «τα Επιτάφια», όπως επιμένουν να τα αποκαλούν οι παλιότεροι, στο Γυμνάσιο, υπήρχε μια ηχητική πανδαισία.
Η Περιφορά των Επιταφίων σήμερα
Τρία πράγματα επισημαίνω σ’ αυτήν:
Τα παιδιά: Πλήθος από αγόρια που υψώνουν τον Ξύλινο Σταυρό, τα Λάβαρα, τους Σταυρούς, τα Εξαπτέρυγα, τα Φανάρια, τα Λαμπαδάρια, τα Θυμιατά και πλήθος από κορίτσια-μυροφόρες με τα άδεια πανεράκια τους, είναι κοντά στον Επιτάφιο, σύμφωνα και με το «΄Αφετε τα παιδία έρχεσθαι προς με» .
Οι Ιερείς: Με τα άμφια και τα Ευαγγάλια δίνουν μια μεγαλοπρέπεια στην πομπή.
Ο λαός: Είτε ακολουθώντας με τα αναμμένα κεράκια, είτε περιμένοντας κάπου, είτε ανοίγοντας το σπίτι με το θυμίαμα στην πόρτα.
Τρία πράγματα επισημαίνω σ’ αυτήν:
Τα παιδιά: Πλήθος από αγόρια που υψώνουν τον Ξύλινο Σταυρό, τα Λάβαρα, τους Σταυρούς, τα Εξαπτέρυγα, τα Φανάρια, τα Λαμπαδάρια, τα Θυμιατά και πλήθος από κορίτσια-μυροφόρες με τα άδεια πανεράκια τους, είναι κοντά στον Επιτάφιο, σύμφωνα και με το «΄Αφετε τα παιδία έρχεσθαι προς με» .
Οι Ιερείς: Με τα άμφια και τα Ευαγγάλια δίνουν μια μεγαλοπρέπεια στην πομπή.
Ο λαός: Είτε ακολουθώντας με τα αναμμένα κεράκια, είτε περιμένοντας κάπου, είτε ανοίγοντας το σπίτι με το θυμίαμα στην πόρτα.
Έτσι εξακολουθεί και στις τεχνοκρατούμενες και λογοκρατούμενες και οικονοκρατούμενες και παγκοσμοποιημένες ημέρες μας να ισχύει την ημέρα αυτή ό,τι παροτρύνει ένας άλλος ωραίος ύμνος της ημέρας αυτής για τον Κύριο:
«Ον παίδες ευλογείτε,
ιερείς ανυμνείτε,
λαός υπερυψούτε,
εις πάντας τους αιώνας.»
(Κανόνας Όρθρου Μεγάλου Σαββάτου, που ψάλλεται το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, Ωδή η΄, ήχος πλ. β΄).
ιερείς ανυμνείτε,
λαός υπερυψούτε,
εις πάντας τους αιώνας.»
(Κανόνας Όρθρου Μεγάλου Σαββάτου, που ψάλλεται το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, Ωδή η΄, ήχος πλ. β΄).
Αγαπητοί Αδελφοί (πιστοί ή όχι)
ΚΑΛΗ ΑΝΑΣΤΑΣΗ!
ΙΑΛ
ΚΑΛΗ ΑΝΑΣΤΑΣΗ!
ΙΑΛ
Πηγή: ΑΡΑΧΩΒΑΣ BLOG
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου